گذری بر تاریخ حمله محمود خان افغان به شهر بن و مقاومت جانانه مردم شهر بن

«افاغنه که به دنبال وسعت بخشیدن به تصرفات خود در اطراف پایتخت(اصفهان)  بودند ، با دلیرانی ده نشین در اطراف پایتخت روبرو شدند . از جمله این دهکده‌ها می‌توان به دهکده بزرگ بن * ( در جنوب اصفهان ) و گز ( در شمال آن ) اشاره کرد .

البته به جز شهر بن ، شهرهای یزد ، کاشان و قمشه ( شهرضا ) نیز با افغان‌ها نبردهایی کردند. اما شهرها و روستاهای اطراف پایتخت دلبستگی خاصی به مقر حکومتی و شاه ایران داشتند و چون طبعا نزدیکی به پایتخت سبب رونق اقتصادی ، فرهنگی و ایجاد امنیت و آبادانی می‌شد و تعصب شیعه آنان به مراتب بیشتر بود ، از افغانی‌های سنی مذهب و غارتگر و مخل امنیت بیزار بودند ، و وظیفه خود می‌دانستند که علاوه بر دفاع از جان و مال و ناموس خود با مقاومت و نبرد با آنان هم به محاصره شدگان روحیه بخشند.

لارنس لاکهارت که درباره انقراض صفویان ، تحقیقات جامعی کرده‌است ، می‌نویسد : « دهکده بزرگ گز در مقابل افغان‌ها مقاومت کرده بود ولی افاغنه سال بعد موفق شدند توسط معبری به مرکز دهکده ، آن جا را تصرف کنند ( لاکهارت ، ۱۳۸۳ ، ۱۷۸ ).

او که به شجاعت مردم بن معترف است همچنین آورده‌است : شکست‌های پی در پی که سرداران صفوی خورده بودند ، چنان روحیه ایرانی‌ها را خراب کرده بود که اکثرا از دیدن افغان‌ها وحشت زده می‌گریختند ، به استثنای مردم شجاع قزوین و بن اصفهان که پایداری کردند ( همان ، ص ۲۸۱ و نراقی ، ۱۳۸۷ ، ص ۷۱ ). همچنین در سفرنامه کروسینسکی ،

منظور از قصبه بنی ، همان دهکده بن است .« مردم قریه بزرگ بن ، نه در مدت محاصره و نه پس از سقوط آن ، در برابر افغانان سر تسلیم فرود نیاوردند و تمام دستجات افغانی را که از طرف محمود برای سرکوبی مردم گسیل گشته بودند ، منهزم کردند » (پطروشفسکی ، ۱۳۴۶ ، ص ۶۲۱ ) .

« آنان تمام حملات افاغنه را دفع و عده‌ای از آن‌ها را اسیر کردند و سیصد نفر را به قتل رساندند » ( لاکهارت ، ص ۱۴۶ ). بنابر نوشته کروسینسکی که این هنگام در ایران بوده ، « در میان مقتولین ، برادر کوچک محمود و پسر عمو و پسرخاله و چند نفر از بزرگان افغان بودند.

او ادامه می‌دهد : افاغنه را که دریای انتقام به جوش آمد ، با یکدیگر نشستند و قران را در میان آورده ، به اتفاق هم قسم خوردند و هر چه اسیر قزلباشیه بود به قتل آوردند»( کروسینسکی ، ۱۳۶۳ ، ص ۵۹ ). «

 از آن جا که افغان‌ها با وحشیگری عدهای از کشاورزان را از دم تیغ گذرانده بودند ، مردم بن اعلام داشتند که اسرای افغانی را خواهند کشت .

وقتی محمود از این خبر آگاهی یافت ، قاصدی به نزد شاه سلطان حسین فرستاد و از او تقاضا کرد برای نجات اسیران اقدام کند . شاه نیز پذیرفت ، ولی فرستاده او وقتی به بن اصفهان رسید که تمام اسرا کشته شده بودند .

اگر مردم اصفهان دارای همان شجاعت کشاورزان بن بودند ، محاصره شهر ، صورت دیگری به خود می‌گرفت » ( لاکهارت ، ص ۱۴۶ ) .

چون محمود افغان نتوانست به آبادی نفوذ کند ، دست به محاصره زد . محمود افغان در طول محاصره ، اقدام به پر کردن قنات‌ها و کانال‌ها نمود .

 زد و خورد بین مردم بن و افغان‌ها به درازا کشید در مدت محاصره مردم بن با جنگ‌های چریکی ضربات مهلکی به پیکره سپاه محمود وارد کردند و نبردهای خونینی میان آن‌ها در گرفت به گونه‌ای که در یکی از نبردها در محلی که بعدها به نام نالا درسی ( دره ناله ) شهرت یافت ، تا چند روز ادامه یافت و این دره خلق شد از ناله افغان‌هایی که تیغ غیرت مردان بن بر سینه شان نشست.

با اینکه افغان‌ها علاقمند به نبرد در دشت‌ها و دره‌ها بودند اما یاغیان ناچار شدند به ارتفاعات این شهر پناهنده شوند، از جمله کوه بزرگی که بعدها به نام آنان نامگذاری شد و اقدام به ساختن قلعه‌هایی کوچک نمودند.

« سرانجام سردار افغانی با روستائیان بن اصفهان صلح شرافتمندانه‌ای منعقد کرد . محمود که مایل بود بهانه‌ای به دست آورده پیمان صلح را نقض و مردم بن اصفهان را قلع و قمع کند ، جاسوسان خویش را مخفیانه به آن قریه اعزام کرد و آن‌ها را مامور ساخت کاری کند که مردم قریه ، نخست پیمان را بشکنند ، ولی روستائیان قریه جاسوسان را خفه کرده جنازه آنان را نزد محمود فرستادند » (پطروشفسکی ، ص ۶۲۱ ) .

بعد از ظهور نادر، او به همراه مردم ، با توپ‌های جنگی به پناهگاه‌های افغان‌ها شلیک کرد که آثار آن بر کوه افغان برجا مانده‌است از جمله حفره‌ای بزرگ و فروریختن صخره‌ها ، که به خوبی مبین برخورد گلوله توپ است.

افاغنه چاره را در این می‌دیدند که به نقاط مرتفع تر بروند و اقدام به کندن پلکان بلندی نموده اند( که امروزه به پلکان تاریخی افغان معروف است) تا از شر گلوله توپ‌ها در امان باشند و در نهایت آنان را وادار به فرار کرد .

هر چند صفویان ، خود مسبب این شورش بودند اما روا نبود که افغانان که به قصد انتقام جویی از دربار ، آرامش و آبادانی را از مردم سلب کرده بودند ، این گونه ترکتازی کنند .

خصوصا اینکه آنان پس از پیروزی در جنگ گلون آباد و تصرف اصفهان ، مدام به پیروان شیعه دشنام می‌دادند.

قصبه بن که در بین کوههای مرتفع قرار دارد مکان مناسبی برای پناه گیری و جنگ‌های چریکی بوده‌است و اگر طهماسب به این مکان که به اصفهان نزدیک بود ، به اینجا پناهنده می‌شد ، امکان داشت حوادث به گونه‌ای دیگر رغم بخورد و افاغنه‌ای که اصفهان را محاصره کرده بودند از ناحیه جنوب پایتخت دچار مشکل شوند علت اینکه در منابع کمتر به این مدافعان پرداخته‌اند این است که انقراض سلسله مقتدر صفویه ، برای آنان مهیج تر بود تا دفاع روستائیان گمنام .»